Uyku bozuklukları

SIK SORULAN SORULAR

Uyku bozuklukları

20. yüzyıl öncesinde insan uykusu büyük ölçüde gün ışığına bağlıydı ve uyku süresi daha uzundu. Güneş batınca  uyunuyor, doğunca uyanılıyordu. Elektriğin keşfi ve lambalar ışıklı saatleri uzattı. Günümüzde uyku süreleri geçmişe göre daha kısalmıştır. Özellikle kalp yetmezliğini kapsayan çeşitli kalp hastalıklarında uyku bozuklukları görülebilir veya tam aksi, uyku bozuklukları çeşitli kalp hastalıklarına neden olabilir.

İnsan vücudu, arabalar ve bilgisayarlar gibi düğmesine basar basmaz her zaman çalışabilir aygıtlar değildir. Vücudumuzun bir çok mekanizmasını yöneten bir iç saati vardır. Işık, karanlık ve uyku bu saatin ayarına yardımcı olur. Bu saat sayesinde bir çok hormon belli zamanlarda salgılanır ve organların iş yapmaları sağlanır. Uykunun az olması ve kalitesinin bozuk olması saatin ayarının bozulmasına neden olur. Uyku bozuklukları insanın gün içindeki tüm performansını etkiler, hafıza, dikkat problemlerine neden olur. Kimyasal ve hormonal düzensizlikler ve bunlara bağlı bazı organ hastalıkları gelişebilir. Ayrıca hipertansiyon, ateroskleroz, kalp krizi, inme, başta olmak üzere obezite ve şeker hastalığı gelişimlerine de katkıda bulunur.

O halde uyku bozukluklarını tanımak ve gerekli önlemleri almamız önemli.

Uyku bozukluklarının neden olduğu durumlar

Ne kadar uyku yeterlidir?

Uyku süresi kişiden kişiye değişir ama genel olarak yaşla ilgilidir:

Bebekler 16 saat, gençler 9 saat, yetişkinler için de 7-8 saat uyku yeterlidir. Ancak bazı yetişkinler için 5 saat uyku yeterken bazılar için 10 saat gerekir.

Herkesin bazı dönemlerde kısa süreli uyku problemleri olabilir. Fakat bu durum sürekli her gece oluyorsa uykusuzluk (insomnia) var demektir. Uykusuzluk, uykuya geçmekte zorluk (saatlerce yatakta dönme), erken uyanma ve tekrar uyumada zorluk veya gece sık sık uyanma şeklinde olabilir.

Uyku bozukluğunun belirtileri nelerdir:

• gün boyunca uyuklama hali,
• uykuya geçmekte veya uykuyu sürdürmede zorluk,
• horlama veya uykuda kısa süreli nefes durmaları (uyku apnesi veya sleep apne)
• istirahatte bacakları hareket ettirme isteği veya gece bacaklarda huzursuzluk hissetme (huzursuz bacak sendromu),

Ne yapalım?

Bir çok durumda uykusuzluk kötü alışkanlıklarla ilgilidir: akşam fazla miktarda çay ve/veya kahve içme, akşam geç saatte veya ağır yemek yeme, her gece farklı saatlerde yatağa girme, ışıklar açıkken veya televizyon karşısında uyuma.

Psikolojik problemler de uykusuzluğa neden olabilir: depresyon, sıkıntı, ruhsal travmalar (ölüm, ayrılık vs). İşin ilginç yanı, bu sıkıntılar için verilen ilaçların kendisi de bizzat uykusuzluğa neden olabilirler.  Böyle bir durumda ilacı veren doktorunuzla görüşmeniz önerilir.

Gebelik (özellikle ilk ve son 3 ayda), menopoz (gece gelen sıcak basmaları) da uykusuzluk nedenleridir. Uykusuzluk kadın ve erkeklerde 65 yaşından sonra sık görülür. Saatleri devamlı değişen vardiya usulü çalışanlarda, sık uzun mesafe uçan yolcu ve pilotlarda sirkadiyen ritim bozukluğu görülür. Bu durumda hormonların salgılanış zamanını tayin eden vücudun iç saati bozulur. Kıtalar arası uçuşlarda sık görülen “jet lag” bunun tipik örneğidir.

Bunların dışında aşağıda özetlediğim hastalık durumlarında ortaya çıkan uykusuzlukta doktora görünmek gerekir.

Uykusuzluğu yol açan hastalıklar:

• Kalp hastalıkları: Bazen kalp hastalığı uyku bozukluğuna neden olabilir. Kalp yetmezliğinde gece uykudan uyandıran nefes darlığı atakları vardır. Hasta nefes darlığı ile uykudan uyanır ayağa kalkar pencereyi açarak hava alma ihtiyacı hisseder. Kalp yetmezliği aynı zamanda beyindeki solunum merkezini de etkileyerek beyine bağlı uyku apnelerine neden olabilir. Bazı kalp damar darlıklarına bağlı göğüs ağrıları gece gelebilir (nokturnal angina).
• Atrial fibrilasyon gibi bazı ritim bozuklukları uykunun kalitesini bozabilir.
• Uykuda solunum durması (sleep apne): Bu uyku bozukluğunda kişi uykudayken belirli aralıklarla solunumda gitgide yavaşlama ve sonunda bir kaç saniyelik duraklama görülür. Bu durum belirli aralıklarla tekrarlar. Horlama sık görülür. Kişi bunu farkında olmaz çoğunlukla eşi tarafından fark edilir. Bu durum 65 yaş üstünde, obezlerde ve erkeklerde daha sıktır. Bu durum hipertansiyona ve kalp damar hastalıklarına yol açabilir.
• Huzursuz bacak sendromu: Bu sendroma sahip hastalar istirahatte dahi bacaklarını devamlı  hareket ettirme ihtiyacı hisseder. Özellikle bu durum akşam ve gece artar ve uykuya geçmeyi zorlaştırır.
• Narkolepsi: Hastalarda gün boyunca uyuklama görülür. Gece uygun süre uyumalarına rağmen gün boyunca şekerleme yapma ihtiyacı hissederler. Bunun dışında başka şikayetler de olabilir; sabah uyandıkları zaman bir süre hareket edemezler, çok heyecanlandıklarında istemsiz hareketler yapabilir, şekerlemeler esnasında çeşitli ve bazen gerçekten ayıt edemedikleri rüyalar görebilirler.
• Uyurgezerlik: Uyurken kalkıp dolaşırlar, bir takım aktivitelerde bulunabilir. Bu sırada sorulan sorulara cevap vermezler ve uyandıkları zaman da ne olduğunu hatırlamazlar.
• Çeşitli: Eklem iltihapları (artrit), uzun süreli çeşitli ağrılar, astım, tiroid hastalıkları, göğüs ağrısı, reflü, bazı nörolojik hastalıklar (Parkinson, Alzheimer vs).

Ne zaman doktora gidelim?

Kalp hastalarının (gece nefes darlığı, göğüs ağrısı, çarpıntı vs gibi şikayetlerde) mutlaka kardiyologa görünmesini öneririm.

Altta ciddi bir organ hastalığının olmadığı basit uyku problemlerinin çoğunu uyku sağlığına (aşağıya bakınız) dikkat ederek kendimiz halledebiliriz. Ama aşırı horlama, zorlu nefes alma, aralarda nefes durması durumlarında ve bazı önlemleri almanıza rağmen uyku kalitesinin iyi olmadığı ve gün içinde uykulu olma durumlarında doktora görünmeniz gerekir.

Doktor uyku alışkanlığınızı, varsa mevcut hastalıklarınızı, kullandığınız ilaçlarınızı öğrenmek isteyecektir. Uyku apnesi için özel bir uyku odasında cihazlar yoluyla uykunuz incelenir. Uyku bozuklukları tedavisinde uykuyu olumsuz etkileyen alışkanlıkların terk edilmesi gerekir ve gerekirse ilaçlardan yararlanılır. Uyku apnesi için uygun durumlarda geceleri kullanılmak üzere özel bir solunum cihazı verilir.

Uyuyan Venus. Giorgione, 1510

Uyku sağlığı için yapılması gerekenler;

Meditasyon, egzersiz, yatmadan 4-6 saat önceden kahve, çay, ağır yemek, alkol almamak. Alkol, uyumayı kolaylaştırsa da gece yarısında uyanmalara neden olabilir.

Yatmadan 1 saat önce ılık süt, papatya çayı da uyumaya yardımcı olur. Geç saatlere kadar TV, video seyretmek, bilgisayarda zaman geçirmek, oyun oynamak uykuyu zorlaştırır.

Yatma zamanınızda alışkanlık haline getireceğiniz bazı davranışlar uykuya geçişi kolaylaştırır: banyo yapma, kitap okuma, relaksasyon egzersizleri gibi. Yine hafta sonları dahil, her gün benzer saatlerde yatma ve aynı saatlerde yataktan kalkma da önemlidir.

Bütün bunlara rağmen uyku kaliteniz sürekli iyi değilse doktora başvurmanız gerekebilir.

Konuyla ilgili:

http://www.webmd.com/sleep-disorders/ss/slideshow-sleep-disorders-overview
http://www.health.harvard.edu/newsweek/Sleep-problems-heart-disease-often-in-bed-together.htm