Beta Blokerler

İlk defa 1960 yılında kullanılan beta blokerler, hızlı kalp atışına yol açabilen sempatik sinir sisteminin (stres sırasında vücudumuzdaki olaylardan sorumlu sistem!) belli etkilerini bloke ederek kalbin iş yükünü azaltan ilaçlardır. Kalpteki “beta reseptörler” adı verilen bölgeleri bloke ettikleri için “beta-blokerler” olarak adlandırılırlar.

Bu beta reseptörler, normal olarak, stres sırasında salınan belli hormonlarca (adrenalin gibi) aktive edilirler. Stres hormonlarınca aktive edildiklerinde, beta reseptörler kalp hızını ve kalp atım gücünü artıran bir reaksiyonu tetikler.

Beta blokerler ise beta reseptörlere bağlanarak, stres hormonlarının bu reaksiyonu tetiklemesini önlerler. Böylece, beta blokerler kalp hızını yavaşlatarak ve kalp kaslarının kasılma gücünü (pompa işlevi) azaltarak kardiyak stresi azaltır. Ayrıca, kalp, beyin ve vücuttaki kan damarlarının spazmını (daralma) da azaltır.

Beta blokerler çok sayıda bireyi bulunan geniş bir ailedir:

(parantez içindekiler ülkemizdeki mevcut ticari adları)

Asebutalol (Prent)
Atenolol (Tensinor, Nortan, Tenoretic)
Betaksolol (Betoptic göz damlası, Eifel göz damlası)
Bisoprolol (Concor, Kardoritm, Rizoprol)
Karteolol (Carteol göz damlası)
Karvedilol (Dilatrend, Coronis, Calbicor, Kinetra, Arlec, Carvexal, Delotran)
Labetalol
Metoprolol (Beloc, Lopresor, Problok, Saneloc, Betablok, Cardovol)
Nadolol
Nebivolol (Nexivol, Vasoxen, Bloxer, Nebiworld)
Oksprenolol
Penbutolol
Pindolol (Visken)
Propranolol (Dideral)
Sotalol (Darob)
Timolol (Cosopt, Cusimolol, Timolol-Pos, Timabak, Timo-Comod, Timoptic-Xe, Timosol damla)

Beta blokerlerin standart beta bloker dozlarına ilave olarak birçok kombinasyon formu da bulunmaktadır. Örneğin bir beta bloker, bir diüretik ile kombine edebilir (Tenoretic tablet gibi). Bazı ilaçlar da, beta blokerlere ilave olarak çeşitli antihipertansif ilaçların düşük dozlarını içerebilir. (örn. beta bloker+ACE inhibitörleri, beta bloker+A-II blokeri, beta bloker+kalsiyum kanal blokeri gibi).

Beta blokerler ile tedavi edilen durumlar

Yüksek kan basıncı (Hipertansiyon)

Beta blokerler hipertansiyon tedavisinde tek başına kullanılabilirse de çoğunlukla başka bir ilaçla kombine olarak kullanılır.

Angina (kalbe bağlı göğüs ağrısı)

Angina, kalbe oksijen teminindeki yetersizlik nedeniyle oluşan baskı, rahatsızlık hissidir. Beta blokerler, özellikle kronik stabil angina tedavisinde birinci basamak tedavide düşünülür. Kalp kasılma gücünü azaltarak ve kalp atım sayısını yavaşlatarak kalbin oksijene olan ihtiyacını azaltırlar. Bu hastalarda yapılan araştırmalar göstermiştir ki, beta blokerler, egzersiz kapasitesinin düzelmesi, angina ataklarının sıklığının azalmasına ek olarak kalp krizi tekrarı ve ölüm riskini azaltabilirler.

Kalp krizi

Beta blokerler, akut kalp krizlerinin tedavisinde ve tekrarlayan kalp krizlerinin önlenmesinde önemli ilaçlardır. Kalp krizi hastalarında beta blokerlerin kalp kasının oksijen ihtiyacını azalttığı, tehlikeli kalp ritimlerinin riskini azalttığı ve kalp fonksiyonlarını düzelttiği gösterilmiştir. Ancak, beta blokerler, astımı, ciddi bradikardisi (anormal yavaş kalp ritmi) ve akciğerlerinde sıvı birikmesi olan kalp krizi hastalarında kullanılmamalıdır.

Kalp yetmezliği

Kalp yetmezliği, vücudun ihtiyaçlarını yeterince karşılayacak düzeyde, kalbin kan pompalayamadığı durumdur. Önceleri, sol ventrikülü yeterli çalışmayan hastalarda beta blokerlerden sakınılmıştır. Ancak, daha sonra birçok çalışma, beta blokerlerin kalp yetmezliği tedavisinde etkili bir tedavi olduğunu ve kalp yetmezliği hastalarında sağ kalım sürelerini önemli düzeyde düzelttiğini göstermiştir.

Ayrıca beta bloker ve statin kombinasyon tedavisi, bir kalp krizini takiben kalp yetmezliği geliştiren hastalarda ikinci kalp krizini önlemede etkili olmuştur.

Anormal kalp ritimleri (aritmiler) veya ekstra atımlar (çarpıntılar)

Beta blokerler, kalpten kaynaklanan birçok aritmi tedavisinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Araştırmalar ayrıca ameliyat sonrası atriyal fibrilasyonun önlenmesinde beta blokerlerin yararını göstermiştir.

Koroner arter bypass cerrahisi (KABG) öncesi

Bypass cerrahisi öncesi beta bloker kullanımının yüksek riskli hastalarda komplikasyon riskinin azaltılması (örn. kalp krizi, inme, böbrek yetmezliği, mekanik ventilasyon ve takipte tekrar cerrahi girişim ihtiyacı) yanında sağ kalım oranlarını artırdığı gösterilmiştir.

Özellikle vasküler (damar) girişimleri içeren, kalple ilgili olmayan cerrahiler öncesi ve sonrasında

Beta blokerler cerrahi öncesinde başlanıp en azından 1 ay sonrasına kadar devam edildiğinde operasyon sonrası ortaya çıkabilecek olan kalp krizi önlenmesine yardımcı olur.

Hipertrofik kardiyomiyopati

Bu hastalıkta kalpteki bazı bölümler anormal olarak kalınlaşıp kasılma bozuklukları oluştururlar.

Hipertiroidizm (aşırı aktif tiroid bezi, zehirli guatr)

Tiroid bezinin fazla salgılanması durumlarında artmış olan stres hormonlarını baskılarlar.

Migren baş ağrıları

Beta blokerler migreni bazı hastalarda önleyebilir.

Anksiyete (sıkıntı) veya tremor (titreme -özellikle ellerde-)

Panik atak

Panik atak tedavisince bazen yararlıdırlar.

Glokom

Direkt göz bölgesinde kullanılan beta blokerlere (örn. levobunolol, metipranolol) ilave olarak, ayrıca sistemik olarak kullanılan etkili beta blokerler de (örn. timolol) vardır.

Beta blokerlerle ilgili dikkat edilmesi gereken hususlar

Aşağıdaki durumların herhangi birinin varlığı teşhis edilmişse, hastalar beta bloker kullanımının yarar ve zararlarını doktorlarıyla tekrar değerlendirmelidir:

Bradikardi (anormal yavaş kalp hızı): Beta blokerler hastalarda, kalp yetmezliği, angina ve bilinç kaybı riskini artıracak şekilde kalp hızını tehlikeli düzeylere düşürebilirler. Ancak kalp hızı yavaşlaması aynı zamanda bu ilaçlarda beklenen bir etki de olduğundan doktora sorulmadan ilaç doz değişikliği yapılmamalıdır.
Kalp bloku (kalp boşlukları arasındaki elektriki iletişimin kısmen veya tamamen kaybı)
Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH): Astım ve amfizem gibi hastalıklar bu gruptadır. Beta blokerler bu hastalıkları alevlendirebilir. KOAH hastalarında beta blokerlerden kaçınılır. Hafif-orta dereceli hastalığı olanlarda, başka bir ilaçla kombine bir şekilde düşük dozlarda kullanılmalıdırlar.
Periferik vasküler hastalık (bacak atardamar hastalıkları): Vasküler hastalığı olan hastalarda beta blokerler, bacak damarlarındaki darlıkları daha da artırarak bacaklarda soğukluk, yürümekle ağrı, hatta ileri durumlarda gangreni de içeren durumlara neden olabilir.
Böbrek ve karaciğer hastalıkları: Bu hastalıklar, beta blokerlerin vücuttan daha yavaş atılımına neden olabilir ve hastayı aşırı doz ve yan etki riskine maruz bırakabilir.
Diyabet: Beta blokerler hipoglisemi (düşük kan düzeyi) belirtilerini maskeleyebilir, insülin ile hipoglisemi oluşursa, bu durumdan vücudun toparlanmasını geciktirebilir, bozabilir.
İnsülin direnci ve metabolik sendrom: Kalp krizi için bilinen iki risk faktörü. Beta blokerler kan şekeri (glukoz) düzeylerini artırabilir.

İlave olarak beta blokerler aşağıdaki rahatsızlıklarda kötüleşmeye yol açabilir

Raynaud Sendromu: El ve ayaklarda küçük atardamarların geçici olarak büzüşmesiyle ortaya çıkan ağrılı bir durumdur.
Psöriazis: Kırmızı lekeler üzerinde beyaz pullanmalarla karakterize kronik bir cilt rahatsızlığıdır.
Klinik depresyon veya bu rahatsızlık hikayesi.
Miyasteniya gravis: İstemli kasların ilerleyici zayıflığı.

Beta blokerlerin potansiyel yan etkileri

Beta blokerin türüne göre hastalar bir veya daha fazla yan etkiye maruz kalabilirler, bunlar:

Alllerjik reaksiyon (hapşırma, nezle, kaşıntı veya deri döküntüleri)
Bradikardi (yavaş kalp hızı)
Kalp yetmezliğinin kötüleşmesi
Uyuklama, güçsüzlük, yorgunluk
Soğuk el ve ayaklar veya genel olarak soğuğa hassasiyet (el ve ayaklarda damar hastalığı olmaksızın)
Baş dönmesi, göz kararması, özellikle yatar konumdan ayağa kalkma doğrulma sonrası
Baş ağrısı veya kulak çınlaması (tinnitus)
Nefes darlığı (dispne) veya hırıltılı soluma
Bayılma (senkop)
Hareketli rüyalar, kabuslar görme, depresyon, hafıza kaybı ve nadir olarak halüsinasyonlar
Kolesterol düzeylerinde artış
Artmış insülin direnci (karvedilol hariç)
Erektil disfonksiyon (impotans)
Hem erkekte hem de kadında azalmış seksüel istek
Karın krampları veya nadir olarak ishal (diyare), kabızlık, ve/veya bulantı.

Beta blokerlerin yan etkisine maruz kalan hastalar hemen doktorlarıyla temas kurmalı, ancak hemen ilacı bırakmamalıdır.

Ani olarak ilacın bırakılması, koroner arter hastalarında, kalp krizi ve anginalara yol açabilir. Tiroid bezi fazla çalışanlarda (hipertirodizm) beta blokerlerin çok hızlı kesilmesi belirtilerin kötüleşmesine neden olur. Bu yüzden beta bloker alan tüm hastalar ilaçlarında herhangi bir değişiklik yapmadan önce doktorlarına danışmalıdır.

Beta blokerler ile ilaç veya diğer etkileşimler

Antiaritmikler veya antihipertansifler (kalp ritmini düzenleyen veya kan basıncını düşüren ilaçlar): Kalsiyum kanal blokerleri veya ACE inhibitörleri gibi. Birlikte bu ilaçlar kan basıncını tehlikeli düzeylere düşürebilir. Ancak, bu ilaçların düşük dozları diğer tedavilere cevap vermeyen hastalarda beta blokerlerle birlikte verilebilir.

Alimünyum içeren antasitler: Bunlar beta blokerlerin emilimini ve dolayısıyla etkinliklerini düşürebilirler. Bu ilaçları kullanmadan önce hastalar doktorlarına danışmalıdırlar.

Alkol: Beta blokerlerin emilimini ve dolayısıyla etkinliğini azaltabilir. Beta bloker tedavisine devam ediyorken hastalar ne kadar alkol alınmasının güvenli olduğunu doktorlarına danışmalıdırlar.

Kafein: Beta blokerlerin etkilerini azaltabilirler. Beta bloker tedavisine devam ediyorken hastalar ne kadar kafein alınmasının güvenli olduğunu doktorlarına danışmalıdırlar.

İnsülin ve diğer antidiyabetik ilaçlar: Diyabetik hastalarda beta bloker kullanımı, şeker metabolizmasına olan etkilerinden dolayı antidiyabetik ilaçların dozlarını ayarlama ihtiyacı doğurabilir.

Monoamin oksidaz inhibitorleri (MAOI): MAOI, psikiyatride depresyon tedavisinde kullanılan bir ilaç grubudur. MAOI alındıktan sonraki iki hafta içinde beta bloker kullanımı kan basıncının ciddi olarak yükselmesiyle sonuçlanabilir (hipertansiyon). Hastalar beta bloker tedavisinin başlanmasından önce hala almakta oldukları ilaçlar konusunda doktorlarını bilgilendirmelidirler.

Alerji iğneleri ve deri testleri: Beta blokerlerle kombinasyon, ciddi alerjik reaksiyonlar yapabilir.

Nonsteroidal antiinflamatuar ilaçlar (NSAI): Romatizmal hastalıkların tedavisinde kullanılan bu ilaçlar (örn. aspirin ve ibuprofen) beta blokerlerin etkinliğini azaltabilirler.

Bronkodilatörler: Astım, bronşit, amfizem veya diğer akciğer hastalıklarını tedavi etmeye yönelik ilaçlar.

Beta bloker aşırı dozuna ait belirtiler

Aşırı doz belirtileri ilacın yan etkilerine benzeyebilir ancak genellikle daha ciddidir. Şu belirtilerden herhangi birisini gösteren hastalar hemen doktorlarıyla temasa geçmelidirler:

Ciddi kan basıncı düşüklüğü (hipotansiyon)
Ciddi düşük kalp hızı (bradikardi)
Artmış kalp hızı (takikardi)
Düzensiz veya tekleme şeklinde kalp atımları (çarpıntılar)
Ciddi baş dönmesi ve bayılma (senkop)
El tırnaklarında veya avuç içlerinde morarma
Ellerde ayaklarda kasılmalar veya nöbetler
Şişlik (ödem)
Güçsüzlük, uyku hali veya yorgunluk
Sersemlik veya sinirlilik
Aşırı terleme
Bulanık veya çift görme
Kalp yetmezliği
Hava yollarındaki spazma bağlı olarak nefes darlığı (hayati tehlike oluşturacak şekilde akciğerlerde hava yollarının kasların spastik kasılması)

Gebelikte beta bloker kullanımı

Gebelik boyunca beta bloker kullanımı, yeni doğanda düşük kan şekerine, solunum problemlerine, yavaş bir kalp hızına ve düşük kan basıncına yol açabilir. Ancak, eğer annenin durumu gebelik süresince beta bloker kullanımını gerektiriyorsa doktorun rehberliğinde kullanılabilirler. Hastalar herhangi bir ilaç başlanmadan önce gebe oldukları veya gebe kalmaya çalıştıkları konusunda doktorlarını bilgilendirmelidirler.

Süt emzirenlerde beta bloker kullanımı

Bazı beta blokerler süt salınımını azaltabilirken, bazıları ise süt ile anneden bebeğe geçer. Bu durum anne sütüyle beslenen bebekte kalp hızında yavaşlamaya, kan basıncında düşmeye, solunum zorluğuna yol açabilir. Dolayısıyla eğer beta blokerler kullanılıyorsa alternatif bir beslenme metodu tavsiye edilebilir.

Çocuklarda beta bloker kullanımı

Çocuklardaki beta bloker kullanımının, yan etkiler açısından erişkinlerden farklı bir riske yol açtığı konusunda bir kanıt yoktur. Diğer taraftan çocuklarda beta bloker kullanımının güvenirliliği bilimsel olarak tam ortaya konmamıştır.

Yaşlılarda beta bloker kullanımı

Beta blokerler yaşlılarda da sıklıkla kullanılır. Genel olarak, yaşlı hastaların daha düşük dozlara ihtiyaçları vardır. Yaşlı erişkinler, baş dönmesi gibi bazı yan etkilere daha sık ve daha ağır olarak maruz kalırlar. İlave olarak, beta blokerler yaşlı hastaların soğuğa tahammül etme yeteneklerini azaltırlar.