Yiyeceklerimizde kaç çeşit yağ var?

Konu Başlıkları:

  1. Yiyeceklerimizde kaç çesit yağ var?
  2. Yemeklerimizde en çok kullanılan yağlar? Hangi yağlar sağlıklı?
  3. Hangi yağları kullanmalı? ÖZET

Kaç çesit yağ var?

Yağ olmadan beslenmeyi aklımızdan bile geçiremeyiz. Çünkü; yağlar vücudumuzun olmazsa olmaz elemanıdırlar. Onlar, enerji için, organizmanın ısısını koruması için, hücrelerimizin büyümesi için, vitaminler gibi bazı besin maddelerinin vücuda alınması için, tokluk hissi için, önemli hormonların imal edilmesi için elzemdir.

Yiyeceklerimizde esas olarak 3 çeşit yağ vardır.

  1. Doymuş yağlar (hayvansal kaynaklı yağlı etler, hindistan cevizi yağı, süt yağı, tereyağı, palmiye yağı, hidrojene yağlar, margarinler)
  2. Trans yağlar
  3. Doymamış yağlar (kendi içinde tekli doymamış ve çoklu doymamış diye ayrılır).

Sağlık için en zararlıları doymuş yağlar ve trans yağlardır. Bunlar LDL (kötü) kolesterolü yükseltirler ve oda ısısında katıdırlar (ayrıca bakınız).

Doymamış yağlar oda ısısında sıvıdır ve çoğunlukla bitkisel kaynaklıdır.

Genelleyecek olursak:

  • Tekli veya çoklu doymamış yağlar KULLANILMALIdır. Çünkü; LDL kolestreol ve trigliseridleri düşürür böylelikle kalp damar hastalıklarından ölümleri azaltırlar.  Peki, acaba hangisi kalp damar sağlığı yönden en yüksek faydaya sahip: tekli çoklu doymamış yağlar mı? yoksa çoklu doymamış yağlar mı? Yapılan bir çalışmada çoklu doymamış yağdan zengin ayçiçeği yağı ile, tekli doymamış yağlardan zengin kanola yağı karşılaştırılmış ve ikisinin de benzer şekilde total kolesterol ve LDL (kötü) kolesterolü düşürdüğü gözlenmiş.
  • Doymuş yağlar AZ kullanılmalıdır. Çünkü; kalp damar hastalarından ölümleri ve LDL kolesterol düzeylerini artırır. Doymuş yağlarca zengin kaynaklardan yapılan ürünlerden  (tatlılar, sucuk, cips, pastane ürünleri, sosis, yağlı peynir, derin yağda kızarmış tavuk, tam yağlı mandıra ürünleri vs) uzak durmalıyız.
  • Trans yağlar, hidrojene yağlar, ve tropikal yağlar KULLANILMAMALIdır. Çünkü; bunlar da doymuş yağlar gibi; kalp damar hastalarından ölümleri ve LDL kolesterol düzeylerini artırır.

Trans yağların 2 çeşit kaynağı vardır:

  1. Doğal: bazı otçul hayvanların barsaklarında az bir miktar trans yağ imal edilir ve bu hayvanlardan elde edilen et, süt ve süt ürünlerine geçerler. Örneğin tereyağında %3 oranında trans yağ vardır.
  2. Yağın işlenmesi sırasında oluşan trans yağlar: Doğal olmayan bu trans yağlar, doymamış yağların  ile hidrojenizasyonu ile oluyor. Hidrojenizasyon işleminin yapıldığı yağlar, sıvıdan katı duruma geçerler (bu işlem 1902 yılında yağın uzun süre bozulmadan kalabilmesini sağlamak, tereyağına bir alternatif bulmak amacıyla yapılmıştı. 1980’e gelinceye kadar bu yağların zararlı etkisi bilinmiyordu. ABD’nin ünlü devlet kurumlarından,  “Amerikan Gıda-İlaç Dairesi (FDA)”, 2018 Haziranında tüm gıda ürünlerinde bu yağların kullanımını yasakladı).

Trans yağlardan kaçınmak mümkün mü?

Mümkün;

  1. Katı yağlarla yapılan paketlenmiş ürünlerin her türlüsünü mümkün olduğunca az kullanmak (kuru pasta, kek, kraker, bisküvi, tatlı, tuzlu, undan yapılan çoğu şey), özellikle üzerinde “hidrojenize yağ içerir” yazıyorsa,
  2. Katı veya yarı katı margarinlerden kaçınmak,
  3. Dışarıda yemek yerken derin yağda kızartılmış (patates, kızartma vs) her şeyden kaçınmak,
  4. Hayvansal ürünlerin (et, süt vs) mümkün olduğunda yağsız olanlarını tercih etmek.

Neyse ki, trans yağların damarlarımıza olan zarar verici etkilerini sağlıklı diyetle geri çevirmek mümkün. Sağlıklı diyet derken, doymuş yağlardan fakir, yüksek lif içeren (baklagiller, tahıl, yeşillik) gıdalar, özellikle tekli doymamış yağlardan zengin (özellikle soğuk sıkım, rafine olmamış zeytin yağı) diyeti, yani “akdeniz diyeti” diye bilinen diyeti kastediyorum. Bu diyetin antioksidan ve iltihap giderici (antiinflamatuvar) özellikleri sayesinde, zaman zaman aldığımız trans yağların zararlı etkileri geriye çevirmek mümkün olabilir.

Doymamış yağların çoğu bitkisel kaynaklıdır. Doymamış yağlar, yukarıda söylediğin gibi, ikiye ayrılır: Çoklu doymamış yağlar (balık, ceviz yağı, keten tohumu yağı, ayçicek yağı, aspir yağı, soya yağı, mısır yağı) ve tekli doymamış yağlar (diğer bitki tohumları yağları, avokado yağı, zeytin yağı, kanola yağı, yer fıstığı yağı). Aslında bütün yağlarda hem çoklu doymamış, hem tekli doymamış ve hem de doymuş yağ asitlerinin hepsi vardır, ama faklı faklı oranlardadır (bakınız üstteki grafik). Örneğin; zeytin yağını tekli doymamış yağlara örmek olarak verirken, yağın büyük kısmını tekli doymamış yağlar oluşturduğundan dolayı öyle diyoruz.

Yemeklerimizde en çok kullanılan yağlar hangileri? Hangi yağlar sağlıklı? »