Konu Başlıkları:
- Toplardamar Hastalıkları: Toplu Bakış
- Varisler (Variköz venler)
- Kronik venöz yetmezlik
- Tromboflebit
Kronik venöz yetmezlik
Kronik venöz yetmezlik (KVY, postflebitik sendrom), ayaklarda ve bacaklarda kanın göllenmesiyle sonuçlanacak şekilde bacak venlerinin yetersiz hale geldiği bacak damar hastalığının ilerlemiş evresidir. Bacak venlerinde bir tıkanıklık veya venlerdeki tek yönlü kapakçıklarda bir hasar olduğunda ortaya çıkar. Normal koşullar altında bu kapaklar kanın sadece geriye kalp yönünde akmasını sağlar. Yetersiz kapaklar ise bacaklardan kalbe doğru olan kanın yerçekiminin etkisiyle geriye kaçmasına ve alt tarafta göllenmesine yol açar.
Kronik venöz yetmezlik nedenleri
- Venlerdeki kan akımını tıkayan kan pıhtısı (venöz tromboz), iltihap (flebit) veya hasarlanmış kapaklar
- Bacak yaralanması veya cerrahisi
- Bacak venlerinde kapaklarda hasarlanmaya yol açacak şekilde basınç artışına yol açan obezite
- Hareketsiz olarak uzun süre ayakta durma
- Doğumsal genetik eksiklikler
Dikkatli bir tedavi yapılmaz ise, KVY, bacak ülserlerine ilerleyebilir, bu durum uzun vadede KVY’li hastaların yüzde 25’inde meydana gelir.
Bacak ülserleri, KVY’ne eşlik eden ciddi bir komplikasyondur. KVY’ne eşlik eden bacak ülserleri dış tarafta olabilirse de genellikle ayak bileği iç yüzünde lokalizedir. Ayağın ön yüzünde ve dizden daha yukarıda oluşmazlar.
Kronik venöz yetmezlik belirtileri
KVY sıklıkla derin ven trombozu nedeniyle ortaya çıkar.
Belirtiler ve yatkınlaştırıcı faktörler şöyledir:
- Bacaklarda veya ayak bileklerinde şişme (ödem)
- Bacaklarda uzun süreli kaşıntı veya ağrı
- Ayakta uzun süre durma ile alevlenen bacaklardaki dolgunluk hissi
- Deri altı katmanlarının sertleşmesi (indürasyon)
- Derinin kahverengi renk değişikliği, özellikle ayak bilekleri çevresinde
- Derinin inflamasyonu (dermatit)
- Varisler
- Ayak bileklerinde veya daha üst seviyede ağrılı ülserasyonlar (bacak ülserleri, staz ülserleri)
Kronik venöz yetmezlikte görülen deri renk değişiklikleri (kahverengi).
Daha ileri safhada deri renk değişikliklerine ödem de eklenmiş (sol bacak).
Kronik venöz yetmezliğin en kötü komplikasyonu olan ülser. Bu ülserler ciddi bakım gerektirir ve iyileşmesi zordur.
Kronik venöz yetmezliği tanısı
Bir çok vakada, karakteristik şikayetlerin varlığı (örn. ayaklarda şişme, deri renk değişikliği ve yara gelişimi (ülserasyon) KVY tanısını kolayca koydurur.
Aşağıdaki durumlar da tanıya yardımcı olabilir:
- Hastanın ve ailesinde ven hastalığı bulunması
- Fizik muayene. Venöz yetmezlikle ilişkili ülserlerin varlığı ve lokalizasyonu ilave herhangi bir teste gerek kalmadan tanıyı koymaya yeterli olabilir.
- Dupleks ultrason: Venöz kan pıhtılarını tespit etmeye yönelik olarak yüksek frekanslı ses dalgalarını kullanan ağrısız bir testtir. Test ayrıca yetersiz venleri de gösterir.
- Ayak bileği-kol indeksi (ABI): Bu test atardamarların kan basıncını koldaki kan basıncıyla karşılaştırır. Venöz hastalıklarla birlikte bulunabilen periferik arteryel hastalıkların taramasında kullanılır. Bu bilgi, tavsiye edilen tedaviyi değiştirebildiği için önemlidir.
- Venogram: Venlere özel bir boyanın (kontrast madde) enjekte edilerek X ışınları yardımıyla filmlerinin çekilmesidir.
Kronik venöz yetmezliği tedavisi
Cerrahi olmayan tedaviler:
- Bacakları yükseğe kaldırma: Bu, hastalar istirahat halindeyken bacaklardaki venöz basıncı azaltmaya yönelik önemli bir metoddur. Hastalar günde üç veya dört defa olmak üzere 30 dakikalığına bacaklarını kalp seviyesinden yukarıda tutmaları yararlıdır.
- Kompresyon çorapları (varis çorapları) giyme: Bunlar, ayak bileğinden maksimumla başlayıp yukarı gidildikçe giderek azalan oranda bacaklara sürekli bir basınç uygulayarak kan akımına yardımcı olmak üzere dizayn edilmişlerdir. Kompresyon terapisi, KVY tedavisinin önemli bir parçasını oluşturur. Diz üstü, diz altı, külotlu, parmak ucu açık olan vb. bir çok çeşit çorap bulunmaktadır. Çalışmalar göstermiştir ki, çorap giymek zor olduğu için, çoğu hasta giymeleri gereken süre kadar bu çorapları giymemektedir. Ancak önemli olan hastaların çorapları durum düzelinceye kadar giymeleri gerektiğidir. Çorapları giyme konusunda ciddi sorunları olan hastalar için uzmanlar fermuarlı veya velkrolu (cırt cırt bantlı) yeni çorapları tavsiye edebilirler.
- İlaç tedavisi:
- Diüretikler (idrar söktürücüler): Bunlar genellikle bacak şişlikleri olan hastalarda kısa süreli kullanım içindir.
- Aspirin: Aspirin bacak ülserlerinin iyileşmesine yardım edebilir.
- Oral pentoksifilin: Bu, bazen bacak ülserlerinin iyileşmesine yardımcı olmak için kompresyon terapisi ile birlikte kullanılır. Ciddi KVY’i olan hastalarda, özellikle bacak ülserleri olanlarda uzmanlar cerrahiyi, muhtemelen kompresyon terapisi ile birlikte önerebilir.
Cerrahi tedaviler:
Özellikle ciddi hastalığı olanlarda olmak üzere, kronik venöz yetmezliği düzeltebilen cerrahi prosedürler şunları içerir:
- Venöz soyma ve bağlama (ligasyon)
- Angioskopik olarak valvüloplasti: Hasarlanmış venöz kapakların angiyoskop (venin iç yapısının video görüntülerini alan fiberoptik bir cihazdır) kullanılarak cerrahi tamiridir. Ancak bu işlem, bir çok merkezde yapılamıyor ve uzun süreli sonuçları bilinmiyor.
- Kapak oto transplantasyonu: Vücudun diğer bir bölgesinden alınan sağlıklı venin, hastalanmış venin bir parçasıyla değiştirmek üzere transplantasyonudur. Bir veya iki tane işlev gören kapağı içeren segmentin transplantasyonunu etkilenmiş bacaktaki dolaşımın yerine konması için yeterlidir. Ancak bu işlem de, bir çok merkezde yapılamıyor ve uzun süreli sonuçları bilinmiyor.
- Subfasiyal endoskopik perforatör cerrahi: Bu işlem bütününde dolaşımın devamlılığını sağlarken ülsere iyileşme şansı verir. Ancak bu işlem de yenidir fakat hızla kabul görmektedir. Çalışmalar, klasik yöntemlere göre bu yöntemle ülserlerin iyileşmesinin dört kat daha hızlı olduğunu göstermiştir.
Bacak ülserleri olan hastalar için, iyileşmeyi hızlandırmaya yönelik olarak kompresyon terapisi ile birlikte ülserli bölgeye yeni bir insan derisi eşdeğeri greft kullanılabilir.
KVY’i olan hastalar doktorlarının tavsiyelerini (örn. bacakları yüksekte tutma ve bandajlama) mutlaka uygulamalıdırlar. Aksi takdirde, bacak ülserleriyle ilgili tekrarlayan problemler, ven iltihabına (flebit) neden olabilir. Bazı hastalar için, hayat boyu antikoagülasyon (kan sulandırıcı) tedavi tavsiye edilebilir. Tedavisi zor olan venöz ülserli hastaların tedavilerinin planlanmasında multidisipliner ekipleri olan merkezler genellikle daha başarılıdırlar. Bu ekipler genellikle vasküler cerrahları, plastik cerrahları ve fizik tedavi ile yakın koordinasyonu içerir. Vasküler cerrahlar altta yatan venöz patolojiyi düzeltmek için çalışırlar. Plastik cerrahlar, yara bakımı ve rekonstrüksiyonunu üstlenir, fizik tedavi ise masaj teknikleri ve sofistike bandaj ve uygulamalar ile şişliği azaltırlar.